HPfanHarns
In de quickscan Plastic in de Waddenzee opgesteld door de Waddenacademie wordt de problematiek van het plastic in de Waddenzee als volgt weergegeven: De algemene circulatierichting in de Noordzee is tegen de klok in. Vandaar dat de verwachting is dat het Waddenplastic vooral vanuit het zuidwesten komt, als het niet van lokale bronnen komt. Niet lokaal plastic spoelt dan vooral aan op kustlijnen die naar het westen gericht zijn. Belangrijke rivierbronnen zijn: de Eems (13.400 kg/jaar), Wezer (19.100 kg/jaar), Elbe (41.700 kg/jaar) (Duitsland), en de IJssel (23.700 kg/jaar) en het IJsselmeer uit Nederland, via de Afsluitdijk. De getallen tussen haakjes tonen de hoeveelheid plastic die de betreffende rivier per jaar in zee loost.
Water stroomt via getijdenstromen de Waddenzee in en uit. De grootste hoeveelheden water stromen in en uit bij de doorgangen tussen Texel en Den Helder en tussen Vlieland en Terschelling. Er stroomt (gemiddeld) netto water de Waddenzee in via de doorgang tussen Vlieland en Terschelling, en via de sluizen bij de Afsluitdijk. Dit stroomt netto uit via de doorgang tussen Texel en Den Helder, en in mindere mate door de andere doorgangen.
De Wageningen University & Research (WUR) heeft in 2019 met hun Litter-ID-methode onderzoek gedaan naar de herkomst van zwerfafval op het Waddeneiland Griend. Dit eiland is onbewoond, heeft geen economische activiteit, en is daardoor zelf geen bron van plasticvervuiling. Ook ligt het eiland in het midden van de Waddenzee en is daardoor vrij representatief voor plastic in de Waddenzee. De belangrijkste aangetroffen afval categorieën zijn respectievelijk:
- Consumentenafval (snoepverpakkingen, flessen, plastic tassen etc.);
- Visserijafval (vispluis, visnetten en touwen).
Van de plastics die in het Litter-ID-onderzoek traceerbaar waren naar een land van herkomst – bijvoorbeeld door een opschrift op de verpakking – is 70 tot 80 procent afkomstig uit Nederland en 20 tot 30 procent is afkomstig uit het buitenland, vooral uit Engeland en Frankrijk. Gezien de zeestromingen zijn dit ook de verwachte buitenlandse bronlocaties. Het is lastig om bronlocaties binnen een land te herleiden, maar waarschijnlijk heeft de visserijhaven van Harlingen een significante bijdrage.
Op Griend werd de hoogste dichtheid zwerfafval gevonden, waarschijnlijk afkomstig van de haven van Harlingen, de eilanden Vlieland en Terschelling, en via de vaarroutes naar zee. In theorie kunnen vanuit Harlingen verschillende soorten zwerfafval op de volgende manieren in de Waddenzee (en daarmee op Griend) terecht komen zie ook onderstaand figuur:
- Zwerfafval uit de achterliggende regio kan vanuit het Van Harinxmakanaal en de spuisluizen via de havenhoofden in de Waddenzee terecht komen.
- Zwerfafval kan vanuit de grachten en plezierhavens uit Harlingen zelf via de havenhoofden in de Waddenzee terechtkomen.
- Industrieel afval en visserij afval kan vanuit de industriehaven, de visserijhaven en de Willemshaven via de havenhoofden in de Waddenzee terechtkomen.
Plastic uit het Van Harinxmakanaal
Het lijkt erop dat de hoeveelheid plastic afval dat zich ter plaatse van Harlingen bevindt niet erg hoog is, veel plastic afval afkomstig van plaatsen langs het Van Harinxmakanaal rekenend vanaf Leeuwarden zal zich afgezet hebben op de oevers van het kanaal. Dit wordt ook bevestigd door het onderzoek van Noria uitgevoerd voor de stad Groningen: Van de 1200 kg/jaar plastic afval uit Groningen bereikt slechts 14% via het Eemskanaal, Delfzijl.
Uit de eerste resultaten van de proefperiode van de Bubble Barrier bij de Tjerk Hiddessluizen blijkt het overgrote deel uit organisch afval te bestaan (riet en houtachtig afval). Dit komt waarschijnlijk door de tijd van het jaar (november) wanneer van veel sloten de walkanten zijn gemaaid.
Als rendement van de Bubble Barrier wordt 86% afvangst genoemd. Dit in aanmerking nemend zal de hoeveelheid plastic vanuit het Van Harinxmakanaal naar de Harlinger havens met een werkende Bubble Barrier gering zijn.
Plastic afval uit de Zuiderhaven, Noorderhaven en Willemshaven
Het plasticafval wat in deze havens terecht komt is hoofdzakelijk afkomstig van bedrijven, schepen, inwoners en toeristen in en rond deze havens, wat nog versterkt wordt tijdens de verschillende festiviteiten. In Groningen is door Noria een onderzoek gedaan naar dit type afval, waaruit blijkt dat er een belangrijk seizoenseffect is met als belangrijkste soorten afval: sigarettenfilters, plasticfolies en snoep, snack en chipsverpakkingen.
Plasticafval in de visserij- en industriehaven
Het plasticafval uit de plezierhavens en het Van Harinxmakanaal komt in de Willemshaven terecht en vermengd zich met het afval uit de industrie, visserij en Willemshaven. Hier drijft en zweeft het plastic onder invloed van getij en wind door de havens en met afgaand tij komt het plasticafval in de Waddenzee. De hoeveelheid zwerfafval is duidelijk zichtbaar op de pieren en glooiingen langs de havenhoofden. Al jaren verzamelt Henk Prins dit afval wekelijks, sinds enige jaren bijgestaan door onder andere de Rommelrinners. Een aantal jaren geleden bedroeg zijn afvalvangst 25 m3 (ongeveer 1.250 kg/jaar) en tegenwoordig ca. 12 m3 (600 kg/jaar) plastic-afval. De afname van zijn vangst is het gevolg van verschillende oorzaken, zoals door de hulp van de Rommelrinners, die hun vangst echter niet documenteren – Henk Prins noteert sinds 2015 al zijn vangsten dagelijks per soort afval – maar ook door de inspanningen van diverse instanties die toezien op het voorkomen dan wel inzamelen van afval middels bijvoorbeeld de afvalplannen voor de visserij en industrie.
Kijken we naar het materiaal waarvan de verschillende soorten plastic zijn gemaakt, dan blijkt dat op basis van het soortelijk gewicht, ongeveer 60 tot 70% van het afval drijft en de rest zweeft of naar de bodem zinkt, dit zijn met name de handschoenen, de plasticballen, de nylon petjes en de plasticflesjes. Dit is uiteraard afhankelijk of zich lucht heeft ingesloten in de afvalproducten (ballen, handschoenen en flesjes).
In bovenstaand overzicht zijn behalve de plastic flesjes en het vispluis ook de werkhandschoenen die gebruikt worden bij de visserij niet opgenomen. Deze aantallen waren bijzonder hoog in de jaren 2015 – 2017: 1100 stuks/jaar maar zijn de laatste jaren belangrijk afgenomen en bedragen nu nog rond de 50 – 100 stuks, enerzijds door zorgvuldiger omgaan met afval door de visserij en anderzijds zijn de visserijactiviteiten afgenomen.
